این روزها افراد زیادی رو می‌بینم که با پرداخت هزینه‌های بالا به دنبال از بین بردن لهجه گفتارشون هستن. غافل از اینکه بدونن لهجه از بین بردنی نیست و تنها کافیه مدیریتش کنیم و از طرفی برای این کار نیاز به شرکت در دوره‌های مختلف یا بکار بردن تکنیک‌های پیچیده نداریم. می‌تونم به شما تضمین بدم که با خوندن این مقاله و استمرار داشتن در انجام تمرین‌هایی که براتون در نظر گرفتم، میتونید ظرف مدت 6 ماه و حتی کمتر(این زمان بسته به تلاش خودتون داره) روی لهجه خودتون کنترل داشته باشید و به راحتی اون رو مدیریت کنید. نه اینکه از بین ببرید!
حالا چرا اصرار دارم از فعل «مدیریت کردن» به جای «از بین بردن» استفاده کنم؟
معلومه، چون لهجه هر شخص، اصالتشه و بیانگر زادگاه ماست، پس نه تنها نباید لهجمون رو از بین ببریم، بلکه با حفظ کردن لهجه، پیوندمون با جایی که بهش تعلق داریم رو قوی‌تر می‌کنیم. حالا اینکه مدیریت لهجه و از بین بردن اون چه فرقی با هم دارند رو در بخش‌های بعدی بهتون میگم. اما پیش از اون بیاین با هم سری به مفهوم لهجه بزنیم؛ چرا که قاعدتاً برای ایجاد تغییر در هر چیزی اول باید به خوبی اون رو بشناسیم.
لهجه به چی میگن؟
لهجه رو میشه به این شکل تعریف کرد که یک روش معمول صحبت کردن بین افراد بومی یک منطقه هست.🧑🤝🧑👩👦 👨👩👧
در تعریفی مشابه، میشه گفت، لهجه تفاوت تلفظی بعضی از کلمات در یک زبان مشترک و در دو نقطه متفاوت هست و بطور عمده، دلیل این تفاوت «نوع کشیدن صداها» و «نحوه استفاده از اعراب» هست.
به عنوان مثال ترک زبانان تبریز کلمه برادر رو «قردش» تلفظ می‌کنند، اما همین کلمه در زبان ترکی مراغه «قارداش» تلفظ میشه.
مدیریت لهجه
مدیریت لهجه به این معناست که اگر قرار شد روزی برای جمعیت زیادی که از قضا هیچ کدوم همشهریت نیستن سخنرانی بتونی لهجه بومی منطقه خودت رو کنار بگذاری و با لهجه معیار فارسی صحبت کنی، اما زمانی که به شهر خودتون برگشتین دیگه نیازی به کنترل لهجه ندارید پس با مدیریت لهجه این توانایی رو پیدا می‌کنید که هر وقت خواستید، بتونید با لهجه بومی خودتون صحبت کنید یا لهجه معیار فارسی.
وقتی داشتم راجع به مدیریت لهجه فکر میکردم، یک خاطره‌ای از ذهنم عبور کرد که می‌خوام اون رو برای شما تعریف کنم.
چند وقت پیش با خانواده و اقوام به شمال سفر کردیم و در بین راه تصمیم گرفتیم تا بساط آتیش و چای زغالی رو راه بندازیم. دلتون نخواد، آتیش کردیم و یه چای زغالی دسته جمعی خوردیم. وقتی خواستیم سوار ماشین بشیم، برادرم رو به همه ما گفت:« همه شیشه‌های ماشین رو بکشین پایین تا بر اثر بوی دود دچار دودگرفتگی نشین. داخل شهر هم که رفتیم، حداقل دو متر فاصله بگیرین از مردم تا خودمونو به حموم هتل برسونیم.»🔥
در عین حال که برادرم این همه سفارش می‌کرد، اما من هیچ بوی دودی حس نمیکردم و حتی با حالت شوخی بهش گفتم که احتمالاً سیستم بویاییت مختل شده و باید بری درستش کنی. یادمه برادرم در جواب گفت: « مهدی تا وقتی تو جنگلی و بوی دود اطرافته حسش نمیکنی؛ کافیه پاتو بزاری بیرون اون موقعست که به عمق فاجعه پی می‌بری.» و جالبه بگم همینطور هم شد!
داشتن لهجه هم دقیقا همینطوره! یعنی تا وقتی تو شهر یا منطقه جغرافیایی خودمون هستیم، متوجه غلظت لهجمون نیستم، اما همینکه وارد شهر دیگه‌ای بشیم و با افرادی برخورد داشته باشیم که به زبان فارسی معیار صحبت میکنن، اون وقته که میگیم: « جدی؟؟ من انقدر لهجه دارم؟! چقدر صحبت کردنم با فارسی معیار تفاوت داشت و من نمیدونستم!»
حالا چرا باید لهجمون رو مدیریت کنیم؟ این همون مسئله‌ایه که قصد دارم در بخش بعدی بهش بپردازم.
چرا باید لهجمون رو مدیریت کنیم؟
گاهی اوقات در دوره‌ها شرکت‌کنندگانی رو ملاقات میکنم که از داشتن لهجه ناراحت هستند؛ اولین جمله‌ای که من به این دسته از افراد میگم اینه که لهجه لکه نیست که بخوایم اون رو پاک کنیم. در واقع هر کدام از لهجه‌های اقوام مختلف ایران، زیبایی‌های خاص خودش رو داره و به همین خاطر من که خودم مدرس فن بیان هستم، تلاش میکنم تا لهجه و گویش‌های مختلف رو یاد بگیرم، چرا که برام دلنشینه.
اما در عین دلنشین بودن لهجه، گاهی وقت‌ها که قصد داریم در حضور افرادی که خارج از محدوده جغرافیایی ما هستن، سخنرانی کنیم باید روی لهجه خودمون مدیریت داشته باشیم؛ چرا که اگر در موقعیت‌های مذکور، لهجه مدیریت نشه اون وقت به جای اینکه محتوای ما جلب توجه کنه، لهجه توجه مخاطب رو جلب میکنه.
جالبه بدونید که این موضوع در همه جای جهان به اثبات رسیده. به عنوان مثال، همونطور که می‌دونید کشور آمریکا ایالت‌های مختلفی داره و مردم هر کدوم از این ایالت‌ها لهجه خاص خودشون رو دارن، اما موقع صحبت کردن با مردم ایالات دیگر و یا در سخنرانی‌ها از یک لهجه معیار استفاده میکنن. 🗣
کدوم لهجه‌ها نیاز به مدیریت دارن؟
بطور کلی لهجه‌ها از نظر میزان قابل فهم بودنشون برای مخاطب به دو دسته رقیق و غلیظ تقسیم میشن.
لهجه غلیظ در صحبت کردن بسیار بیشتر از خود محتوا جلب توجه میکنه. به گونه‌ای که فرد مخاطب بدون لهجه، متوجه کلمات و صحبت‌هایی که با لهجه غلیظ گفته میشه، نمیشه.
لهجه رقیق تفاوت بسیاری با لهجه معیار نداره و تنها در کشیدن صداها به ویژه حروف صدادار، متفاوته. این نوع لهجه کاملاً واضحه و به گونه‌ای نیست که فرد بدون لهجه نتونه به محتوا توجه کنه. باید بدونیم که لهجه رقیق نیاز به مدیریت نداره و اتفاقاً زیبا هم هست.
در بسیاری از موارد به افرادی که مدیریت لهجه رو یاد گرفتن توصیه میکنم که لابلای صحبت‌ها و یا سخنرانی‌هاشون چند جمله با لهجه بومی خودشون بگن و به نوعی لهجه خودشون رو نشون بدن. البته به خاطر داشته باشید که این توصیه فقط درباره لهجه رقیق صدق میکنه.
بایدهای مدیریت لهجه
حالا که به فکر مدیریت و کنترل لهجتون افتادید، باید بدونید که این کار در عین راحت و آسون بودن، کار آسونی نیست. یعنی چی؟
یعنی باید برای موفق شدن تو این کار یک سری قوانین رو رعایت کنید و به اونا پایبند باشین. دقیقاً مثل اینکه شما هر روز صبح که از خواب بیدار میشید، صورتتون رو می‌شورید. این کاری نیست که کسی شما رو به انجام اون مجبور کرده باشه یا هر صبح کسی به شما خواهش کنه که عزیزم برو صورتت رو بشور! بلکه شما به صورت پیش فرض وقتی از رختخواب بیرون میاید، حتی قبل از سلام و صبح بخیر گفتن، راه سرویس رو در پیش می‌گیرید.
مثال بالا رو برای این زدم که بدونید، باید رعایت قوانین کنترل لهجه رو دقیقا مثل شستن صورت، تبدیل به یک کار روتین و ثابت کنید و هر روز بهش پایبند باشید. این قوانین نه زیاده، نه سخت. 🗓
1-قانون استمرار
2-قانون استفاده از لهجه معیار
طبق قانون استمرار شما باید مدام تمرین‌های کنترل لهجه رو انجام بدید. بزارید بی‌تعارف با هم صحبت کنیم؛ قانون استمرار میگه، بهونه‌هایی مثل:
امروز حال ندارم
از شنبه شروع میکنم
حالا که وسط سخنرانی نیستم، پس لازم نیست لهجمو کنترل کنم
قوزک پام درد میکنه و واسه همین نمی‌تونم امروز تمرینامو انجام بدم
و بهونه‌هایی از این قبیل رو بزاریم کنار و هر روز تمرین‌های مدیریت لهجه رو انجام بدیم. در بخش بعدی تمرینات مفید و کاربردی برای کنترل لهجه رو براتون شرح میدم.
باید به این نکته توجه داشته باشیم که ما سالها با لهجه فعلی خودمون صحبت کردیم و این لهجه در ما نهادینه شده و حالا برای مدیریتش هم باید زمان زیادی بزاریم تا بتونیم اون رو کنترل کنیم.
قانون استفاده از لهجه معیار همونطور که از اسمش پیداست، روی استفاده از لهجه معیار تأکيد داره. یعنی شما بعد از انجام تمرین‌ها و استمرار در رعایت همه نکات مدیریت لهجه، حالا باید بطور مدام با لهجه معیار صحبت کنید؛ حتی اگر وسط سمینار و جلسه سخنرانی نیستید و دارید با خالتون درباره آخرین تغییر و تحولات ایجاد شده در خانواده صحبت می‌کنید. ☎️
15 تمرین کاربردی برای مدیریت لهجه
1-یک ساعت در روز رو به گوش دادن اختصاص بده. تأکید میکنم، گوش دادن، نه فقط شنیدن. برای این کار، پادکست، رادیو یا هر صوت دیگه‌ای که با زبان معیار صحبت میکنه رو پخش کن و با دقت بهش گوش کن. برای گوش کردن ترجیحاً از هندزفری استفاده کن که صداهای جانبی بیرون تمرکزت رو بهم نزنه. 📻
2- بارزترین تفاوت لهجه‌های بومی هر منطقه با لهجه معیار، نحوه کشیدن صداها و نوع استفاده از اعراب هست. پس زمانی که داری به یک صدایی که لهجه معیار داره گوش می‌کنی باید توجه داشته باشی تا ببینی چطور صداها رو تلفظ می کنه و کلمه‌ها رو با چه اعرابی به کار می‌بره.🔎
3- وقتی صوتی که لهجه معیار داشته رو گوش کردی همزمان با اون تکرار کن. حتی پس از تموم شدن صوت، در طول روز چند بار کلماتی که در صوت شنیدی رو تکرار کن. 🗣
4- در بین خواننده‌های برجسته و شناخته شده کشور ما تعداد زیادی از خوانندگان از اقوام محلی ایران هستن و زمانی که با لهجه بومی منطقه خودشون صحبت میکنن، لهجه بسیار غلیظی هم دارن، اما زمانی که آهنگ می‌خونن من و شمای مخاطب به هیچ عنوان متوجه لهجه خواننده نمیشیم. پس آواز خواندن هم میتونه نوعی تمرین مفید برای کنترل لهجه باشه. 🎻
5- با توجه به تمرین شماره 4 مغز ما بطور پیش فرض این موضوع رو پذیرفته که ترانه‌ها با لهجه خونده نمیشن. حالا اگر ما صحبت‌هامون رو با ریتم آهنگ ترانه‌ای که اون رو حفظ هستیم، بخونیم متوجه میشیم که موقع صحبت با ریتم، لهجه قبلیمون رو نداریم و نوع بیانمون به لهجه معیار نزدیکتر هست. 🎼
6- کلامت رو آگاهانه بررسی کن؛ یعنی وقتی پادکستی رو گوش دادی بعد از اون، صدای خودت رو هم ضبط کن و چندین بار به صدای ضبط شده خودت با دقت گوش کن. بعد از گوش کردن، حالا از خودت سوال کن: نوع بیان کدوم کلمه من با گوینده پادکست فرق داره؟ فرقش در چیه؟ گوینده اعراب اون کلمه رو چطور ادا کرد که من نکردم؟
پرسیدن این سوالا از خودتون و جواب دادن بهش همون بررسی آگاهانه‌ای هست که شما برای مدیریت لهجتون بهش احتیاج دارین. 📝
7- با افرادی که لهجه معیار دارن بیشتر صحبت کن؛ به طور کل یکی از بهترین راه‌ها برای یادگیری هر زبان و لهجه‌ای، صحبت کردن با افراد دارای همون لهجه و زبان هست. پس اگر می‌خوای لهجه معیارت رو قوی کنی بهتره چند نفر از افرادی که لهجه معیار دارن رو انتخاب کنی و باهاشون مکالمه داشته باشی. البته این مهمه که در طول مکالمه در کنار محتوای مکالمه، حواست به نوع بیان کلمات و لهجه اون فرد هم باشه و در طول صحبت کردنتون، دقت کن که هر کلمه رو به چه شیوه‌ای بیان میکنه.🤳
بهتره برای این کار از هندزفری استفاده کنیم و بعد از اتمام مکالمه ادای اون فرد رو دربیاریم. شاید براتون سوال باشه که حالا فرد دارای لهجه معیار رو از کجا پیدا کنیم؟
بالاخره تو هر خانواده ایرانی یکی دو تا زن دایی یا زن عمو هستن که برای تحصیل یا کار خودشون یا همسرشون به پایتخت کشور مهاجرت کردن و تمام تلاششون رو میکنن که با لهجه فارسی غلیظ صحبت کنن تا به قولی تو چشم بقیه فامیل، باکلاس به نظر برسن. (هر چند که باکلاس بودن به داشتن لهجه غلیظ فارسی نیست.) فقط کافیه هر از چند گاهی به یکی از این دو گونه فامیل زنگ بزنید و باهاشون صحبت کنید تا علاوه بر کسب اطلاعات دقیق از شخصی‌ترین موضوعات مربوط به هر یک از اعضای خانوده، لهجه فارسی معیار خودتون رو هم تقویت کنید. (البته با عرض احترام به همه زن عموها و زندایی‌های مهربون و خوش قلب) ❣️
8- آهسته و با طمانینه صحبت کن؛ زمانی که سرعت صحبت کردنمون رو پایین میاریم، حروف، اعراب و هجاها رو با دقت بیشتری ادا می‌کنیم. پس در ابتدای انجام تمارین مدیریت لهجه نیاز نیست تند صحبت کنیم؛ شمرده و آرام! 🐢
9- یادتونه قبلاً وقتی تو مدرسه یکی بلند صحبت می‌کرد، مبصر کلاس چی بهش می گفت؟ این جمله رو همیشه یادمه: «فلانی چه خبرته؟ مگه میکروفون قورت دادی؟» 🎤
این تمرین، همون میکروفون قورت دادنه و به این شکله که باید درست مثل وقتی که یک میکروفون رو درسته قورت دادین، با صدای بلند و واضح صحبت کنین. خودتون رو کاملاً در یک سالن سخنرانی تصور کنید و به این فکر کنین که قراره برای یک جمعیت هزار نفری سخنرانی کنید. اما مشقت‌های این سخنرانی به همینجا ختم نمیشه و همزمان با اومدن شما به روی صحنه، برق سالن قطع شده و میکروفونی در کار نیست!
البته توصیه میکنم، این تمرین رو در یک ساختمان خالی از سکنه یا خارج از شهر انجام دهید. چرا که «طبق قانون هوای پاک و آیین نامه اجرایی ماده 29 آن، انتشار هرگونه صدا و ارتعاش بیش از حد مجاز به منزله ایجاد آلودگی صوتی بوده و پیگرد قانونی دارد.» ⚖️
10- ماهیچه‌های فک و دهانت رو تقویت کن؛ یکی از راه‌هایی که باعث میشه بتونیم، کلمات رو درست تلفظ کنیم، تقویت ماهیچه فک هست. برای این کار کافیه تمرین خودکار رو هر روز انجام بدیم. بدین ترتیب که یک خودکار رو به شکل افقی بین فک بالا و فک پایینمون میذاریم و با همون حالت کتاب می‌خونیم و یا صحبت می‌کنیم. باید توجه داشته باشیم که در هنگام انجام تمرین خودکار به شکل اغراق‌آمیزی کلمات رو با شدت بیان کنیم تا ماهیچه‌های فک به زحمت بیوفتن. 😬
11- در دورهمی‌های دوستانه هم حواستون به کنترل لهجتون باشه. ممکنه خیلی از ما در جمع‌های خانوادگی و دوستانه پیچ مدیریت لهجه رو شل کنیم و به این فکر کنیم که کنترل لهجه فقط برای شرکت در سمینار و سخنرانی مناسبه و الان در جمع دوستانه دیگه نیازی نیست، لهجمون رو کنترل کنیم. اما باید بدونیم که اگر مدیریت لهجه رو در همه مکان‌ها و جمع‌ها رعایت کنیم، بعد از مدت کمی دیگه نیازی نیست خودمون رو برای کنترل لهجه به زحمت بندازیم؛ چرا که لهجه معیار در ناخودآگاه ما تثبیت شده.👭🧑🤝🧑️👫
12- از انجام تمرینات فن بیان غافل نشید؛ تمرینات فن بیان همونطور که از اسمش پیداست به شما کمک میکنه تا بیان خوب و صحبت کردن درست رو به عنوان یک مهارت یاد بگیرید و یکی از مباحثی که در طی دوره‌های فن بیان به اون پرداخته میشه، ادای درست واژگان و حروف براساس لهجه معیار هست. اگر سری به مقاله‌های قبلی سایت بزنین فن بیان و تمرین‌های مربوط به اون رو بطور کامل شرح دادم. 👩💻
13- کلمات رو محکم و شمرده بگو؛ تا حالا فیلم اکشن یا جنگی دیدین؟ معمولا تو فیلم‌های جنگی، دو شخصیت اصلی که فیلم بر پایه کشمکش اون دو نفر ساخته شده، قبل از هر درگیری و بُکش بُکش و خون و خونریزی با صدای بلند همدیگه رو خطاب قرار میدن و در اصطلاح خودمون برای هم رجزخوانی میکنن. اگر به نوع بیانشون دقت کنین، می‌بینین که هر کلمه رو با چه شدتی بیان میکنن، طوری که شدت محکم بودن بیانشون نوعی احساس ترس در بیننده ایجاد میکنه. 🤼♂️
گاهی انقدر به یه موضوع می‌پردازم و توضیحش میدم که یادم میره موضوع اصلی چی بود! اصلاً چرا مثال فیلم اکشن رو براتون زدم؟! 🤔
بله، خلاصه این که محکم حرف بزنین.
14- با صدای بلند برای خودتون کتاب بخونید. کتاب خوندن با صدای بلند، نوعی تمرین کنترل لهجه هست که میتونید هر روز انجامش بدید. هر کتابی که دوست دارید رو انتخاب کنید و سعی کنید کلمه به کلمه اون رو شمرده برای خودتون بخونید. 📖
15- دیالوگ بازیگران فیلم رو تکرار کن؛ این دفعه که فیلمی رو تماشا می کنید به تک تک دیالوگها توجه کنید و بعد از اینکه بازیگر، دیالوگ رو بیان کرد، شما با همون لهجه، اون رو تکرار کنید. 🎬
کلام پایانی
اگر این مقاله رو بطور کامل بخونید و همه تمریناتی که براتون شرح دادم رو مو به مو انجام بدین، میتونید به راحتی خودتون بدون شرکت در هیچ کلاس و به شکل رایگان مهارت مدیریت لهجه رو یاد بگیرید؛ اما همونطور که در ابتدای مقاله تاکید کردم، کنترل لهجه بیش از هر چیزی به استمرار نیاز داره. پس بعد از خوندن این مقاله عزمتون رو جزم کنید تا هر روز پر قدرت، تمرینات مدیریت لهجه رو انجام بدید. 💪🏻
شما میتونید در پایان هر روز و قبل از خواب، عملکرد خودتون رو بررسی کرده و به خودتون نمره بدید. داشتن یک دفتر برای ثبت تمرینایی که انجام دادید، میتونه کمک خوبی براتون باشه. 📝
وقتی تمرین‌ها رو انجام دادین، برامون بنویسید که چه لهجه‌ای داشتید و طی چند وقت تونستید اون رو مدیریت کنید؟
