حتما تاکنون در موقعیت‌های مختلف با این چالش مواجه شدهاید که نتوانسته‌اید مقصودتان را به همان شکلی که در ذهن داشته‌اید، به مخاطبتان برسانید و این مسئله، ارتباطات شما را تحت‌الشعاع خود قرار داده است. این همان نقطه‌ای است که من 10 سال پیش در آن قرار داشتم؛ به همین علت اکنون که به عنوان یک مدرس فن بیان به برگزاری دوره‌های آموزشی فن بیان می‌پردازم، به طور دقیق می‌دانم که شما از چه موضوعی رنج می‌برید.
بله، درست متوجه شدید؛ مهدی صادقلو که تاکنون مدرس صدها دوره و کلاس فن بیان بوده، خود در گذشته‌ای نه چندان دور در فن بیان و نوع گفتار با مشکل مواجه بوده و این مهارت کنونی چیزی نبوده که از ابتدا استعداد بالقوه آن را درون خود داشته باشد. از این رو من هم مانند شما به دنبال راهی برای یادگیری این مهارت گشتم.
طی 10 سالی که از آغاز یادگیری مهارت گفتار و فن بیان در زندگی من می‌گذرد، نه تنها شاهد اثرات جادویی فن بیان در رشد و پیشرفت فردی خود بوده‌ام بلکه می‌توانم آن را به شیرین‌ترین و راحت‌ترین شکل ممکن در اختیار شما بگذارم تا در زندگی خود از این مهارت جادویی بی‌نصیب نمانید!
فن بیان چیست؟
برای تقویت فن بیان، ابتدا باید با مفهوم آن آشنا باشید. از این رو در این قسمت می‌خواهیم بدانیم که اصلا مهارت فن بیان چیست؟ چگونه می‌توانیم مهارت فن بیان خود را ارزیابی کنیم؟
اگر بخواهیم به شکل سلیس و روان، فن بیان را در یک جمله معرفی کنیم، می‌توانیم بگوییم، فن بیان عبارت است از نحوه گفت و گو به شکلی که بتوانیم مقصودمان را به همان شکلی که در ذهن داریم و با همان کیفیت به مخاطب انتقال دهیم. اگر بین برداشت مخاطب و گفتار شما تفاوتی وجود نداشته باشد، پس می‌توان گفت فن بیان خوبی دارید و فقط باید به تقویت و بهبود آن بپردازید. اما چنانچه به عنوان گوینده نتوانید منظورتان را به شکلی که می‌خواهید به مخاطبتان برسانید، پس فن بیان شما ضعیف است.
باید بدانید که این مفهوم فقط مختص گفتار نمی‌شود؛ بلکه دامنه وسیع‌تری داشته و نحوه بیان احساساتمان را نیز در بر می‌گیرد. خودمانیم، همه ما حداقل چند بار در طول زندگی با این مسئله مواجه شده‌ایم که نتوانسته‌ایم احساس درونیمان را به همان شکلی که می‌خواهیم به مخاطبمان انتقال دهیم. احساس دوست داشتن، تشکر و قدردانی، ابراز محبت و یا حتی خشم و ناراحتی و ...
باورهای اشتباه درباره فن بیان
همانطور که در ابتدای مقاله به آن اشاره کردم، فن بیان نیاز به استعداد ذاتی از دوران کودکی ندارد و شما می‌توانید در هر سن و جایگاهی که هستید، از همین امروز آموختن این مهارت را شروع کنید.
خبر خوب اینکه می‌توانید یادگیری خود را با دوره‌های رایگان آموزش فن بیان که در سایت آکادمی بارگذاری می‌شود، شروع کنید. تمام مطالبی که در این دوره‌ها به شما ارائه می‌شود، نکات طلایی فن بیان است که آن را از تجربه کاری 10 ساله‌ام بدست آورده و در اختیار شما قرار می‌دهم.
حتما تاکنون با افرادی روبرو شدهاید که در اصطلاح سر و زبان خوبی دارند، شاید پیش خود فکر کنید که این افراد فن بیان را در ذات خود داشته و نیازی به یادگیری آن ندارند. اما نکته جالب توجه اینجاست که باید بدانید، مهارت جادویی فن بیان، چرب زبانی و یا استفاده از عبارات و جملات پیچیده و قصار نیست و هر فرد با سر و زبانی لزوماً در ارزیابی مهارت فن بیان، نمره بالا نمی‌گیرد.
برخی از افراد بر این باورند که فن بیان فقط مختص افرادی است که به واسطه کارشان نیاز به سخنوری دارند و یا تنها به درد مجریان می‌خورد. اما باید بدانید که مهارت فن بیان چیزی فراتر از اصول سخنوری و یا مهارت لازم برای ارائه کنفرانس است. به سوالات بخش زیر دقت کنید، اگر پاسخ شما به آن‌ها مثبت بود، پس یادگیری فن بیان برای شما از نان شب هم واجب‌تر است. البته اگر شما هم رژیم هستید، پیشنهاد می‌کنم شب‌ها نان کمتری مصرف کنید!
حال خود را برای چالش 20 سوالی آماده کنید.
آیا شما به یادگیری فن بیان نیاز دارید؟
اگر شما دانش‌آموز یا دانشجو هستید، برایتان پیش آمده که نتوانید به راحتی با معلمان یا اساتید ارتباط بگیرید و یا نتوانید سر حرف را با همکلاسی خود باز کنید؟
آیا برایتان پیش آمده که نتوانسته‌اید درخواست خود را به کارفرما بگویید؟
برای گرفتن مرخصی و یا افزایش حقوق با پاسخ منفی کارفرما مواجه شدهاید؟ در حالی که می‌بینید جواب او به درخواست مشابه همکار دیگرتان مثبت بوده است!
آیا تاکنون با این صحنه روبرو شدهاید که نتوانید احساس تعلق خاطر خود را به فردی ابراز کنید؟
برایتان این اتفاق افتاده که در مراسم خواستگاری نتوانید آنچه از زندگی مشترک در ذهن دارید را به فرد مورد علاقه‌تان انتقال دهید؟
اگر صاحب فرزند کوچک هستید، ممکن است در طول روز گاهی با اشتباهات و یا خطاهایی از سوی کودک خود مواجه شوید. آیا در این مواقع به سراغ اولین گزینه در دسترس یعنی شماتت او می روید؟
تاکنون با این مورد مواجه بوده‌اید که فرزندتان در پاسخ به صحبت شما راه لجبازی را در پیش بگیرد؟
آیا بیان احساسات درونیتان درباره امورات مختلف زندگی مشترک به همسر خود نسبت برایتان دشوار است؟
اگر به واسطه شغل خود باید افراد مختلفی را متقاعد کنید، آیا متقاعدسازی آن‌ها را کاری سخت و نفسگیر می‌دانید؟
چنانچه یک فروشنده هستید، برایتان پیش آمده که مشتریانتان کالای شما را حتی با قیمت بیشتر از مغازه کناری بخرند در حالی که شما آن را حتی با قیمت کمتری تبلیغ کرده‌اید؟
اگر یک پزشک هستید، آیا با این مورد مواجه شدهاید که همکارتان با وجود داشتن تخصص و مهارت مشابه شما روز به روز مراجعین بیشتری را ویزیت کند؟
چنانچه صاحب یک کارخانه، کارگاه و یا شغلی هستید که با تعدادی پرسنل سر و کار دارید، برایتان پیش آمده که نتوانید آنطور که باید با پرسنل ارتباط بگیرید تا آن‌ها با جان و دل برای شما کار کنند؟
اگرچه دامنه این چالش 20 سوالی، موارد بسیار دیگری را دربر می‌گیرد، اما من به همین 12 سوال برای رسیدن به نتیجه، بسنده می‌کنم.
پس تا این قسمت آموختیم که فن بیان:
نیازمند استعداد ذاتی نیست.
به معنی چرب زبانی نیست.
به شما کمک می‌کند تا بهترین نحوه گفتار برای ایجاد بیشترین اثربخشی را انتخاب کنید.
مختص به سخنوران نبوده و همه افراد از هر قشری به آن نیاز دارند.
ابزارهای تقویت فن بیان
برای یادگیری فن بیان نیاز نیست که تکنیک های پیچیده‌ای را یاد بگیرید یا تمرینات سختی را انجام دهید. در این قسمت چند تکنیک راحت در عین حال موثر را به شما یاد می‌دهم، اما باید بدانید که برای آموزش این تکنیک‌ها به سند شش دانگ حواستان نیاز دارم!
انرژی کلامی
بطور کلی انسان ذاتا به کلام‌هایی توجه می‌کند که پرانرژی باشد. اگر بیان شما انرژی لازم را نداشته باشد، خسته کننده بوده و برای مخاطب کسالت‌آور می‌شود. دفعه بعد که در جمعی قرار گرفتید، به انرژی کلام افراد سخنران در آن جمع دقت کنید. کمی بعد متوجه می‌شوید که شما بطور ناخودآگاه به کلام فردی که پرانرژی صحبت می‌کند، بیشتر گوش می‌کنید.
بیان زیبا و شیوا واژگان
در بیان شیوا واژگان قصد داریم به شما بیاموزیم که واژگان را بطور کامل بیان کنید. بسیاری از افراد واژگان را آنطور که باید، کامل ادا نمی‌کنند و این موضوع، اثر کلام آن‌ها را در ذهن مخاطب پایین می آورد.
از این به بعد به واژگان و کلماتی که از دهانتان خارج می‌شود، به چشم یک فشنگ نگاه کنید. شما باید این فشنگ را تمام و کمال به بیرون پرتاب کنید و اگر انتهای فشنگ یا بخشی از آن در دهانتان باقی بماند، قطعا فشنگ نمی‌تواند با آن قدرتی که باید، بر سیبل که همان ذهن مخاطب است، بنشیند.
هوش کلامی
در برخی از کلاس‌های فن بیان با این جمله مراجعین مواجه می‌شوم که می‌گویند: « من انرژی کلامی کافی را دارم و کلمات را هم به شکل شیوا و واضح بیان می‌کنم، اما نمی‌توانم به خوبی جمله‌بندی کنم.»
اینجا همان جاییست که شما به هوش کلامی احتیاج دارید؛ زمانی که شما نتوانید ذهنیت خود را به خوبی به مخاطب بیان کنید که این امر سب برداشت متفاوت او می‌شود، شما باید به دنبال تقویت هوش کلامی باشید.
یکی از راه‌های تقویت این مهارت، مطالعه کتب مختلف و تمرین صحبت کردن است. بدین ترتیب شما می‌توانید فی‌البداهه جملات زیبا و متنوعی بگویید.
اگر فکر می‌کنید باید بیشتر به هوش کلامی خود بپردازید، می‌توانید تمرین‌ها و یا دوره‌های هوش کلامی بارگذاری شده در‌سایت آکادمی را مشاهده کنید.
روان صحبت کردن
اگر شما نتوانید به شکل روان صحبت‌های خود را به زبان بیاورید، حتی اگر سه مورد قبلی را هم به خوبی رعایت کرده باشید، باز هم نمی‌توانید مکالمه دلنشینی را رقم بزنید. به یاد داشته باشید که در اینجا مقصود از روان صحبت کردن، بیان جملات به شکل سریع و پیوسته و یکی پس از دیگری نیست!
گاهی برای روان صحبت کردن باید در پایان هر جمله مکث‌های تزیینی یا مکث‌های زیباکننده کلام را به کار ببرید. باید توجه داشته باشید که نباید مکث‌های خود را با حروف اضافه مانند عععه، اوممم، مثلا، در حقیقت و امثال این‌ها پر کنید.
تکه کلام‌های اضافی خود را شناسایی کرده و رفته رفته آن را از صحبت‌های خود حذف کنید. البته قبول دارم که برخی از ما از تکه کلام‌ها به عنوان خریدن وقت برای انتخاب جمله بعدی استفاده می‌کنیم. اما به هر حال باید بدانید که این حروف اضافی، زیبایی را از کلام شما می‌گیرد.
تنظیم کلام به اندازه درک مخاطب
اینکه کلام شما خوب یا بد است را مخاطبتان مشخص می‌کند و معیار او برای این کار، میزان درک او از صحبت‌های شماست.
بگذارید این موضوع را با مثالی برایتان شرح دهم. فرض کنید شما قصد دارید نظریه‌های جالبی از فیزیک کوانتوم را در یک کنفرانس علمی ارائه دهید. اتفاقی که می‌افتد، اساتید حاضر در آن کنفرانس از اطلاعات شما به وجد آمده و برایتان کف می‌زنند حتی اگر این کنفرانس ساعت‌ها طول بکشد حضار با شوق و کنجکاوی منتظرند تا شما از کشفیات بعدیتان بگویید. اما همین مطلب شما در جای دیگری ممکن است، در چشم مخاطب بسیار پوچ و کسل‌کننده و بی‌فایده باشد و این زمانیست که مخاطب شما یک کودک دبستانی است. قطعا برای او شنیدن داستان خاله سوسکه و آقا موشه، هیجان انگیزتر از شنیدن کشفیات و نظریه‌های حوزه فیزیک کوانتوم است.
بنابراین شما باید بتوانید در یک جمع، کلام خود را با سطح برداشت و اطلاعات مخاطب نسبت به آن موضوع تطابق دهید.
کلام آخر
در این مقاله سعی کردم تا به عنوان یک مدرس فن بیان، برخی از تکنیک‌های این مهارت را به شکل روان و عامه فهم برایتان شرح دهم. پس از خواندن این مطلب سعی کنید، تکنیک‌های گفته شده را به خاطر سپرده و از این پس در مکالمات خود از آن‌ها استفاده کنید تا شاهد پیشرفت ملموس فن بیان خود باشید.